Καρκίνος & Διατροφή – Μηχανισμοί αντικαρκινικής δράσης των τροφών (Μέρος 2ο)
Καρδιολόγος Ναβροζίδης Γεώργιος • 12 Ιουνίου 2023
Η καρκινογένεση είναι μία αργή διαδικασία-που μπορεί να διαρκέσει πολλά χρόνια- όπου η συσσώρευση γενετικών μεταλλάξεων σε φυσιολογικά κύτταρα τα μετατρέπει σε προκαρκινικά με την δυνατότητα να εξελιχθούν σε καρκινικούς όγκους.Αυτό γίνεται με την εμφάνιση μεταλλάξεων σε γονίδια που ελέγχουν τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων και οδηγούν σε αντίσταση στην απόπτωση. Επίσης ενεργοποιείται η αγγειογένεση υποστηρίζοντας την ανάπτυξη του όγκου και δημιουργούνται οι συνθήκες για την διήθηση των ιστών και την μετάσταση.Η μακρόχρονη και σε πολλά στάδια διαδικασία έχει ως αποτέλεσμα οι αμυντικοί μηχανισμοί του οργανισμού να εμποδίζουν τους περισσότερους λανθάνοντες όγκους να εξελιχθούν σε κλινικούς όγκους.Υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι πολλές φυτικής προέλευσης τροφές εμφανίζουν αντικαρκινική δράση επεμβαίνοντας σε διάφορα στάδια-κλειδιά στη διαδικασία της καρκινογένεσης.Τα «φυτοχημικά» , δηλαδή οι δραστικές βιολογικά ουσίες που περιέχονται στα διάφορα φυτά επιτελώντας σε αυτά σημαντικές λειτουργίες, παρεμβαίνουν στην ανάπτυξη του όγκου επιδρώντας άμεσα στα καρκινικά κύτταρα , είτε μεταβάλλοντας το μικρο-περιβάλλον στο οποίο αυτός αναπτύσσεται.
Άμεση ανασταλτική δράση σε καρκινικά κύτταρα
- Προστασία από τις βλάβες στο DNA: ελεύθερες ρίζες , ιονίζουσα ακτινοβολία καθώς και πολλές τοξικές ουσίες επιδρούν στο DNA προκαλώντας βλάβες που μπορούν να οδηγήσουν σε μεταλλάξεις.Πολλά φυτοχημικά εμποδίζουν τις βλάβες στο DNA ή ενισχύουν τους προστατευτικούς αμυντικούς μηχανισμούς(13)(14).Για παράδειγμα τα ισοθειοκυανικά που εμπεριέχονται σε μεγάλη ποσότητα στα σταυρανθή λαχανικά (μπρόκολα , κουνουπίδια κ.α.)(15) ,καθώς και φυτοχημικά που ανευρίσκονται στο σκόρδο (16) ή σε φρούτα όπως τα εσπεριδοειδή(17).
- Άμεση κυτταροτοξικότητα σε καρκινικά κύτταρα: πολλά φυτοχημικά εμφανίζουν ικανότητες επαγωγής της απόπτωσης σε καρκινικά κύτταρα. Παραδείγματα είναι και πάλι τα ισοθειοκυανικά στα σταυρανθή λαχανικά , η ρεσβερατρόλη στα σταφύλια και η κουρκουμίνη από τον κουρκουμά.
Μεταβολές στο μικρο-περιβάλλον
- Αντι-αγγειογενετικές ιδιότητες: πολυφαινόλες που βρίσκονται στο πράσινο τσάι (18) καθώς και σε πολλά φρούτα (19) (20) έχουν την ικανότητα να αναστέλλουν τον υποδοχέα του αυξητικού παράγοντα 2 του αγγειακού ενδοθηλίου εμποδίζοντας την αύξηση του όγκου στερώντας του την παροχή αίματος.Ενδιαφέρον είναι να αναφέρουμε ότι η δράση αυτών των ουσιών εμφανίζεται με ποσότητες και συγκεντρώσεις που υπάρχουν στη συνήθη δίαιτα.
- Αντιφλεγμονώδεις δράσεις: είναι γνωστό πως η φλεγμονή παίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση και ανάπτυξη πολλών καρκίνων όπως του παχέος εντέρου , του μαστού και του πνεύμονος(21).Επίσης η δυτική διατροφή πλούσια σε κορεσμένα , επεξεργασμένα και trans λιπαρά , καθώς και σε σάκχαρα προάγει τη φλεγμονή διαμέσου της παραγωγής προσταγλαδινών και λευκοτριενίου.Φυτοχημικά όπως η κουρκουμίνη , οι πολυφαινόλες του πράσινου τσαγιού και η ρεσβερατρόλη των σταφυλιών αναστέλλουν την κυκλοοξυγενάση -2, ένζυμο κλειδί στην παραγωγή των προσταγλαδινών(22).
Ιδιαιτερότητες καρδιαγγειακών νοσημάτων στο γυναικείο πληθυσμό
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μετά από 3 δεκαετίες ερευνών αποδεικνύεται ότι οι αιτιολογικές σχέσεις μεταξύ της διατροφής και του καρκίνου είναι πολύπλοκες , συχνά ασαφείς και δεν είναι δυνατή η άμεση συσχέτιση ενός τροφίμου με τον κίνδυνο ή μη εμφάνισης καρκίνου. Αυτό συμβαίνει γιατί τα τρόφιμα αποτελούνται από ένα σύνολο ουσιών, οργανικών και μη, που ο συνδυασμός και η συγκέντρωσή τους δεν είναι σταθερά, ενώ επίσης οι βιολογικά ενεργές ουσίες ποικίλλουν στις διάφορες τροφές. Ακόμα, ο καρκίνος είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη νόσος στην ανάπτυξη της οποίας συμβάλλουν πολλοί παράγοντες: γενετικοί, περιβαλλοντικοί, λοιμώξεις, τρόπος ζωής κ.α. Έτσι οι αρχικές εκτιμήσεις που διαπίστωναν ισχυρές συσχετίσεις μεταξύ συγκεκριμένων διατροφικών συνηθειών ή τροφίμων και καρκίνου, δεν επαληθεύτηκαν από πρόσφατες μεγάλες τυχαιοποιημένες μελέτες. Είναι επίσης πιθανό οι ευνοϊκές δράσεις των τροφών να μην οφείλονται σε ένα συγκεκριμένο συστατικό , αλλά σε συνδυασμό αυτών, και θα πρέπει τα τρόφιμα αυτά να καταναλώνονται όπως είναι χωρίς να είναι απαραίτητη ή αποτελεσματική η «εξαγωγή» του ενεργού συστατικού. Παρά του ότι η χημειοπροφύλαξη επιτεύχθηκε στο εργαστήριο η κλινική αποτελεσματικότητα των τροφών δεν επιβεβαιώθηκε πάντα , ενώ οι θεραπευτικές εφαρμογές των βιοδραστικών ουσιών είναι περιορισμένες.Αυτό απαιτεί τη συνέχιση της έρευνας για τη βελτίωση της βιοδιαθεσιμότητας και των φαρμακολογικών ιδιοτήτων των ενεργών συστατικών των τροφών, καθώς επίσης και την καλύτερη κατανόηση των μηχανισμών δράσης τους.Το άριστο θεραπευτικό προφίλ και η φυσιολογική τους παρουσία στις τροφές, όπως επίσης και η εύκολη και οικονομική παραγωγή τους τα καθιστούν ιδανική επιλογή για την ευρείας κλίμακας πρόληψη του καρκίνου. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους ασθενείς που παρουσιάζουν ήδη άλλους παράγοντες κινδύνου όπως είναι η κληρονομική και γενετική προδιάθεση, το κάπνισμα , η παχυσαρκία κ.α. Πολλές μελέτες και ερευνητικές προσπάθειες διερεύνησαν την πιθανότητα οφέλους από τη χρήση ειδικών συμπληρωμάτων διατροφής (γλουταμίνης, αμινοξέων, λιπαρών οξέων κ.α.) στην πρόληψη και στη θεραπεία του καρκίνου.Τα αποτελέσματα όμως ήταν αντικρουόμενα. Σε ορισμένες υπήρξε όφελος, σε άλλες όμως παρατηρήθηκε αύξηση στην επίπτωση καρκίνου(41). Επομένως η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής προς το παρόν δεν συνιστάται εκτός από ειδικές περιπτώσεις. Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι η χρήση «μαγικών» και εξωτικών τροφίμων ή ουσιών που θεραπεύουν ή προλαμβάνουν τον καρκίνο, αποτελεί ανήθικη εκμετάλλευση του πόνου και της αγωνίας των ασθενών με καρκίνο , ενώ μπορεί να καθυστερήσει ή να οδηγήσει σε διακοπή της ενδεδειγμένης θεραπείας. Οι νεοπλασματικοί ασθενείς ταλαιπωρούνται συχνά από τη νόσο ή τις παρενέργειες της θεραπείας και το μόνο που δεν χρειάζονται είναι οι ψεύτικες ελπίδες από μη επιστημονικά αποδεκτές θεραπευτικές προσεγγίσεις. Τέλος θα πρέπει να θυμόμαστε ότι η διατροφή είναι μία αποτελεσματική επικουρική αγωγή σε κάθε αντινεοπλασματική θεραπεία, δεν αποτελεί όμως εναλλακτική αγωγή των άλλων θεραπειών.
Για τους περισσότερους κατοίκους δυτικών χωρών οι σημαντικότεροι παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση καρκίνου που μπορούν να τροποποιηθούν είναι το κάπνισμα, το βάρος σώματος, η διατροφή, οι λοιμώξεις και η φυσική δραστηριότητα.Όπως αναφέρθηκε, περίπου το 50% των καρκίνων θα μπορούσαν να είχαν προληφθεί με τροποποιήσεις στη διατροφή και τον τρόπο ζωής.Το γεγονός αυτό οδήγησε την Αμερικανική Εταιρεία Έρευνας του Καρκίνου να εκδώσει συγκεκριμένες οδηγίες (42).